در بسیاری از پژوهشهای کتابداری و اطلاع رسانی، بویژه در حوزه های مربوط به نگرش و رفتار، همزمان چند متغیر بررسی می شود. ماهیت این متغیرها به گونه ای است که به سادگی قابل مشاهده و اندازه گیری نیست (این گونه متغیرها را سازه مفهومی یا متغیر پنهان می نامند). پژوهشگران متغیرهای پنهان را از طریق شاخصهای قابل اندازه گیری تخمین می زنند. این تخمین همواره با خطا همراه است. هدف اغلب آنان بررسی رابطه علی بین چند متغیر پنهان، با استفاده از متغیرهای قابل مشاهده است. به طور سنتی، روشهای آماری تحلیل واریانس، رگرسیون، تحلیل عامل و تحلیل مسیر را برای این گونه مطالعات به کار برده اند. روش «مدل سازی معادله ساختاری» ابزار آماری نسبتا نویی است که علاوه بر امکان انجام تحلیلهای قبلی، اندازه گیری خطای تخمین متغیرهای قابل مشاهده و پنهان، تغییر یا اصلاح مدل پیش بینی شده بر مبنای مطالعات نظری، و امکان انتخاب مناسب ترین مدل را فراهم نموده است. این ابزار برای انجام پژوهش در زمینه مدلهای نظری حوزه علوم انسانی، به دو شیوه تاییدی و اکتشافی، پیشنهاد شده است. این مقاله با استفاده از تحلیل محتوای 178 مقاله علمی، دو هدف را دنبال می کند: 1. آشنا ساختن پژوهشگران کتابداری و اطلاع رسانی با مبانی نظری، شرایط و مراحل استفاده از مدل سازی معادله ساختاری در تحلیل مدلهای نظری 2. روشن نمودن وضعیت استفاده از این روش در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی و شناسایی حوزه ها، موضوعها، متغیرها، و چارچوبهای نظری که با این روش اندازه گیری و آزمون شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

برای تولید یک محصول جدید، دو شیوه اصلی وجود دارد که عبارتند از: مهندسی مستقیم و مهندسی معکوس. در مهندسی مستقیم هدف، تولید محصولی است که نیاز به آن احساس می شود و هیچ طرح از قبل آماده ای از آن محصول وجود ندارد و باید تمامی فرآیندهای تولید از پایه آغاز شوند. در مهندسی معکوس هدف، تولید محصولی جدید با استفاده از محصولی است که پیش از آن تولید شده است. تفاوت مهندسی معکوس با نسخه برداری از محصولات در این است که در مهندسی معکوس، محصولی جدید تولید می شود و تنها از محصول اولیه به عنوان الگو و برای صرفه جویی در سرمایه ها (اعم از مالی، زمانی و نیروی انسانی) و زمان استفاده می شود. بر اساس آموزه های تفکر استعاری، استفاده از روش های آزمایش شده حوزه ای از علوم برای رفع مشکلات حوزه های دیگر، شیوه ای مرسوم و معقول است که باعث صرفه جویی و افزایش بهره وری می شود. در کتابداری و اطلاع رسانی با بسیاری از مسایل سروکار داریم که به مدد راهکارهای پاسخ گرفته در حوزه های دیگر مانند راهکارهای مهندسی معکوس، ارایه راه حل های جدید و مناسب برای آنها امکان پذیر خواهد شد. در این نوشته، ضمن معرفی و تبیین مهندسی معکوس، به برخی مصادیق و کاربردهای آن در فعالیت های کتابداری و اطلاع رسانی اشاره شده است. کاربردهای مهندسی معکوس در سازماندهی اطلاعات، خدمات مرجع، نرم افزارهای رایانه ای، پایگاه های اطلاعاتی و مطالعات رفتار اطلاع یابی توضیح داده شده و مزایای استفاده از آن نیز تبیین شده است. به کارگیری مهندسی معکوس در فعالیت های کتابداری و اطلاع رسانی، به علت استفاده ایده های نابی که از پیش خلق شده و ترکیب و تلفیق آنها، باعث صرفه جویی فراوان در وقت و سرمایه ها شده و طرح های خلاقانه نوینی را پدید می آورد که نتیجه آن خدمات بهتر و رضایت استفاده کنندگان از خدمات خواهد بود.

در این مقاله به تعریف رشته و میان رشته و تاریخچه این دو پرداخته و این سوال مطرح می شود که به رغم میل و یا تکرار عده ای که مشتاقانه و رضایت مندانه کتابداری و اطلاع‏ رسانی را یک میان رشته می دانند، نویسنده استدلال می کند که تا رشته ای نباشد میان رشته مفهومی ندارد. او تاکید می کند که میان رشتگی، پاسخی به یک سونگری پوزیتیویسم و فروکاهی مسایل اجتماعی و انسانی به علوم طبیعی است؛ زیرا از زمانی که نارسایی تحقیق در علوم انسانی با محوریت پوزیتیویسم مطرح شد، مساله میان رشتگی نیز قوت گرفت. در واقع بحث بر روی مسایل انسانی و اجتماعی جز از طریق نگاه های همه جانبه میسر نیست؛ بنابراین میان رشتگی نفی رشته بودن نیست بلکه نقد آن است؛ از این رو اگر کتابداری و اطلاع رسانی بخواهد به عنوان یک حوزه علمی مطرح شود، در آغاز باید رشته باشد تا سپس بتواند با سایر رشته ها به ویژه رشته های علوم انسانی و یا دیگر رشته ها تعامل کند. در عین حال اثبات رشته بودن کتابداری و اطلاع رسانی با تعاریف موجود امکان پذیر نیست و باید با تعریف جدیدی از آن، این مساله را حل کرد. نویسنده معتقد است تعریف جدید او می تواند این مشکل را حل کند.